PROGRAM OBCHODÓW 450 - ROCZNICY PODNIESIENIA POWIATU WAŁECKIEGO
DO RANGI POWIATU
GRODZKIEGOWAŁCZ 1554 - 2004
Realizacja reformy rolnej w powiecie wałeckim
|
Jednym z naczelnych zadań jakie stanęło przed władzami polskimi w roku 1945,
była przebudowa ustroju rolnego.
Przed wojną wszechwładnie panowała na Ziemiach Zachodnich wielka własność
obszarnicza. Ziemie Zachodnie były klasycznym przykładem "pruskiej drogi"
do kapitalizmu, swoistego mariażu feudalizmu z kapitalizmem.
Dekret z 6 września 1944 roku oraz wprowadzenie poprawki z dnia 17 stycznia
1945 roku uwzględniały specyfikę różnych regionów kraju, a przede wszystkim
Ziem Zachodnich, gdzie struktura agrarna różniła się od struktury agrarnej w
województwach południowo - wschodnich, czy nawet centralnych wyższą kulturą
rolną. Po ukazaniu się dekretu PKWN o reformie rolnej centralne władze państwowe
podkreślały, że założenia tego dekretu będą również obowiązywały w trakcie
osadnictwa rolnego na ziemiach odzyskanych.
Jednym z najważniejszych zadań, jakie stanęły przed nowo utworzonymi władzami
i organami władzy na terenie powiatu wałeckiego, było zabezpieczenie mienia
pozostawionego na gospodarstwach poniemieckich i przeprowadzenie reformy rolnej.
Rolnictwo powiatu wałeckiego było w okresie wojny poważnie zniszczone. Straty w
budynkach gospodarskich szacuje się na około 30 %, w inwentarzu żywym na około
93 - 95 %, w sprzęcie i maszynach rolniczych około 75 %. Poważnemu ziszczeniu
uległy urządzenia melioracyjne i budowle wodne: wały, jazy i groble.
Większość ziemi uprawnej była zaminowana i leżała odłogiem.
Ta sytuacja, spowodowana zniszczeniami, odbiła się ujemnie na stanie gospodarki
rolnej i jej działalności produkcyjnej w pierwszych latach po zakończeniu wojny.
Dlatego też sprawa unormowania stosunków w rolnictwie, a przede wszystkim
zagospodarowanie całego areału ziemi uprawnej, stała się specjalną troską
władz Powiatu Wałeckiego. Szczególnie pilnym zadaniem było przeprowadzenie
siewów wiosennych w 1945 roku.
Opierając się na wytycznych dekretu PKWN z września 1944 roku w powiecie wałeckim
podjęto przygotowania do przeprowadzenia parcelacji. Utworzono Urząd Ziemski,
sporządzono spisy majątków ze znajdującym się w nich inwentarzem i listy
uprawnionych do nadziału ziemi, powołano powiatową i gminne komisje reformy
rolnej.
Na wysokie tempo przygotowań organizacyjnych miał wpływ nacisk władz centralnych,
by jak najszybciej przystąpić jeszcze przed akcją siewną do podziału majątków
junkierskich na terenie powiatu wałeckiego.
Osadnicy, którzy zaczęli napływać od pierwszych dni po wyzwoleniu Ziemi Wałeckiej,
stopniowo zajmowali gospodarstwa rolne. Powiatowy Urząd Ziemski, od razu
przystąpił do prac urządzeniowo - rolnych, przekształcając znaczną część
gospodarstw w państwowe ośrodki rolne, a resztę gospodarstw przeznaczając na
cele osadnicze dla rolników indywidualnych.
Na terenie powiatu wałeckiego tworzono gospodarstwa rolne w granicach 7 - 15 ha,
a gospodarstwa hodowlane w powierzchni do 20 ha.
W pierwszym, trudnym okresie dużej pomocy rolnictwu wałeckiemu udzieliło wojsko.
Rozminowywało pola, zaorywało odłogi, często dokonywało pierwszego siewu.
Do najczęściej występujących trudności technicznych należał brak mierniczych,
środków transportu i łączności.
Specyficzną formą realizacji reformy rolnej w powiecie wałeckim, obok parcelacji
majątków junkierskich, było osadnictwo na gospodarstwach poniemieckich. W chwili
wyzwolenia na terenie powiatu wałeckiego znajdowało się 4878 gospodarstw
poniemieckich na wsi o obszarze 91831 ha.
Na dzień 30 września 1945 roku na terenie powiatu wałeckiego było 2132 obsadzonych
gospodarstw rolnych i 2063 gospodarstw czekających na obsadzenie.
Poważne ożywienie parcelacji nastąpiło pod koniec 1946 roku. Na koniec czerwca
1946 r. w powiecie wałeckim było obsadzonych 3373 gospodarstw rolnych, a 1292
gospodarstwa oczekiwały na obsadzenie. Korzystniej wyglądała sytuacja obsadzania
gospodarstw rolnych we wszystkich 5 miastach powiatu. Jedynie w gromadach Róża
Wielka i Lubiesz obsadzanie gospodarstw przebiegało sprawnie. W pozostałych 8
gromadach, na dzień 30 czerwca 1946 r., było do obsadzenia 553 gospodarstwa
do 5 ha, 215 do 10 ha, 234 do 20 ha, 241 do 50 ha i 49 do 100 ha.
W latach 1946 - 1947 sytuacja pod tym względem radykalnie poprawiła się. Według
danych Starostwa Powiatowego w Wałczu z 4 lipca 1947 r., na dzień 1 sierpnia
1947 r. powstało 3982 nowych gospodarstw o obszarze 41828 ha, o zupełnie innej
strukturze i wielkości niż przed wojną.
Tak jak zakładano dominującym typem stało się gospodarstwo średnie w granicach
7 - 15 ha. Ta struktura gospodarstw zapewniła możliwość intensywnego rozwoju
produkcji towarowej bez zatrudnienia siły najemnej.
Już jesienią 1946 r. zaczęły się przygotowania do kampanii uwłaszczeniowej i
zapisów hipotecznych.
Problem przebudowy ustroju rolnego na terenie powiatu wałeckiego nie kończył
się jednak na samych gospodarstwach chłopskich. Znacznie trudniejsze zadanie
było związane z zagospodarowaniem byłych
majątków obszarniczych. Majątki te były w poważnej mierze wyludnione,
a pozostała w nich ludność niemiecka nie interesowała się pracą na roli.
Podobnie jak gospodarstwa
chłopskie, majątki obszarnicze
zostały kompletnie ogołocone z inwentarza żywego, maszyn i sprzętu rolniczego.
Na bazie byłych gospodarstw obszarniczych w powiecie wałeckim powstały państwowe
gospodarstwa wielkotowarowe. Powstały tak zwane klucze, składające się z 3 - 8
gospodarstw. Pozwoliło to na lepsze wykorzystanie kadry fachowej oraz
organizację produkcji rolnej.
W powiecie wałeckim utworzono 12 zespołów, które zarządzały 129 majątkami
ziemskimi. Zespoły: Dłusko - 16 majątków, Marcinkowice - 9, Lubno - 11,
Próchnowo - 11, Miłkowo - 4, Witankowo - 16, Nowy Dwór - 8, Dzikowo - 13,
Chwiram - 9, Gądek - 11, Jastrowie - 10 i Ptusza - 11 majątków.
W nowo zorganizowanych majątkach, obok robotników polskich i ich rodzin,
pracowali także robotnicy niemieccy wraz z rodzinami. Z uwagi na duże
zniszczenia spowodowane działaniami wojennymi oraz brak rąk do pracy zahamowana
została na pewien czas akcja wysiedlania w stosunku do robotników niemieckich
i ich rodzin, którzy wyjechali do Niemiec dopiero po umocnieniu się organizacyjnym
gospodarstw. Liczba robotników niemieckich była dość znaczna i w kwietniu 1947
roku przewyższała liczebnie robotników polskich. W 27 państwowych gospodarstwach,
gospodarujących na obszarze 10.266 ha pracowało 391 robotników polskich i
753 członków ich rodzin oraz 1153 robotników niemieckich i 2360 członków ich
rodzin.
W roku 1945, w pierwszych dniach po wyzwoleniu, znaczną część majątków przejęło
Wojsko Polskie i Oddziały Armii Radzieckiej. Wojsko miało za zadanie uprawiać
ziemię, siać, zbierać, zagospodarowywać odłogi, ratować i hodować inwentarz żywy,
organizować pierwszą produkcję w zakładach rolnych.
I Dywizja rolno - gospodarcza istniała do końca 1945 roku. Po jej likwidacji
majątki przejął Okręgowy Urząd Ziemski. Przejmowanie nastąpiło w ostatnich
miesiącach 1945 roku i przeciągnęło się na rok następny. Na początku 1946
roku majątki te przeszły następnie pod Zarząd Państwowych Nieruchomości Ziemskich.
Armia Radziecka zarządzała 10 majątkami powyżej 100 ha o ogólnej powierzchni
3937 ha, w gromadach Stara Łubianka, Róża Wielka, Hanki, Trzebin, Wałcz i Lubiesz,
które na przełomie 1946/1947 roku przekazała pod Zarząd Państwowych Nieruchomości
Ziemskich.
Reforma rolna łącznie z akcją osiedleńczą na Ziemi Wałeckiej stworzyła warunki
pozwalające na skuteczne rozwiązanie kwestii agrarnej, umożliwiły awans gospodarczy
i społeczny licznych rzesz małorolnych i bezrolnych, wyprowadziła ich ze stanu
nędzy. W skład kwestii agrarnej wchodził problem obdzielenia ziemią repatriantów
ze wchodu, praktycznie niemożliwy do rozwiązania bez akcji osiedleńczej.
Proces zmian form organizacji rolnictwa oraz przebudowy ustroju rolnego polegał
między innymi na organizowaniu spółdzielni produkcyjnych. W 1946 roku wytypowano
majątki państwowe przeznaczone na akcje spółdzielczo - parcelacyjną. Na terenie
powiatu wałeckiego w gromadach: Wałcz, Kłębowiec, Dębołęka, Mielęcin, Stara
Łubianka, Róża Wielka, Tuczno i Hanki przeznaczono 26 majątków o powierzchni
9796 ha na akcję spółdzielczo - parcelacyjną, w wyniku której miało powstać
613 gospodarstw spółdzielczych. Do końca 1946 roku na gospodarstwach tych
zasiedlono 321 osób z 107 rodzin.
W pierwszych latach powojennych rolnictwo, na terenie powiatu wałeckiego
koncentrowało się na zwiększeniu produkcji rolnej poprzez zwiększenie terenów
uprawnych. Jednym z naczelnych problemów było zagospodarowanie odłogów. Słaba
gęstość zaludnienia i co za tym idzie brak rąk do pracy, utrudniały odbudowę.
Słabe ziemie wymagały dużych nakładów pracy i środków, by odrobić zaniedbania
wojny i jej zniszczeń. Dlatego też w pierwszych latach powojennych dominowały,
zarówno w gospodarstwach państwowych i indywidualnych, kultury zbożowe nie
wymagające wielkich inwestycji. Brak maszyn i wielki ubytek koni dotkliwie
dawały odczuć się w ciągu początkowego okresu zagospodarowania Ziemi Wałeckiej.
Poza tym napływająca głownie ze wschodu ludność rolnicza, przyzwyczajona
do dobrych, żyznych gleb, nie od razu umiała się przystosować do nowych
warunków gospodarowania na słabej ziemi. Poważną trudnością w pierwszym
okresie był brak siły roboczej, głównie w gospodarstwach państwowych.
Mimo tych przeszkód, w okresie czterech lat 1945 - 1948 zdołano nie
tylko zagospodarować cały areał uprawny, ale nadto zwiększyć kilkakrotnie
hodowlę w stosunku do stanu z 1945 roku, a także rozbudować liczebnie park
maszynowy.
Na dzień 1 paĽdziernika 1947 roku stan inwentarza wynosił:
konie - 3545 szt., krowy - 6214 szt., owce - 3516 szt., nierogacizna - 6714 szt.
i inne - 907 szt., (w tym 305 koni, 737 krów i 684 nierogacizny przywiezionej
przez przesiedleńców z akcji "Wisła" ludności ukraińskiej). Ponadto posiadano
306 sprawnych ciągników.
Reforma rolna doprowadziła do poważnych zmian w strukturze rolnej powiatu
wałeckiego. Liczba zajętych gospodarstw na 1 listopada 1947 roku wyniosła 4337,
o powierzchni 54939 ha.
Jan Czerski
|
