Osadnictwo w Powiecie Wałeckim
Jubileusz 450-lecia powstania Powiatu Wałeckiego jest okazją do przypomnienia
akcji osiedleńczej na Ziemi Wałeckiej, którą po 173 latach niewoli rozpoczęto
na przedwiośniu 1945 roku, nazajutrz po zakończeniu działań wojennych.
Grupa operacyjna z pełnomocnikiem Rządu Tymczasowego Stefanem Zarembą
rozpoczęła działalność administracyjną, przejmując stopniowo władzę przekazywaną
przez wojsko.
Przed nowo zorganizowanymi władzami polskimi w powiecie wałeckim stanął ogrom
zadań. Przede wszystkim należało przezwyciężyć całkowity chaos gospodarczy i
administracyjny, organizować osadnictwo oraz życie ludności przybyłej z różnych
zakątków kraju i spoza jego granic o odmiennych nawykach i różnym poziomie rozwoju
społecznego i kulturalnego.
Główną instytucją, na której spoczywał cały ciężar akcji osiedleńczej w powiecie
wałeckim był powołany dekretem Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego - Powiatowy
Oddział Państwowego Urzędu Repatriacyjnego, który rozpoczął działalność
równocześnie z grupą operacyjną i funkcjonował do 1950 roku.
Pierwsi osadnicy znaleĽli się na terenie powiatu wałeckiego niemal jednocześnie
z ustaniem działań wojennych. Byli to ludzie wywiezieni przez Niemców na te
tereny, jako robotnicy przymusowi oraz jeńcy wojenni z obozów jenieckich m.in.
w Kołominie.
Pierwszymi osadnikami w wyzwolonym Wałczu byli kolejarze i pocztowcy. Pierwszy
transport ludności polskiej zza Bugu składający się z 26 wagonów przybył do
Wałcza w dniu 16 kwietnia 1945 roku. Równocześnie na Ziemię Wałecką przybywali
mieszkańcy sąsiednich województw poznańskiego, pomorskiego oraz Polski centralnej
głównie z kielecczyzny i łódzkiego. Na Ziemi Wałeckiej osiedliło się wielu
byłych żołnierzy I Armii Wojska Polskiego, którzy m.in. walczyli na
"Wale Pomorskim".
Powiatowy Oddział Państwowego Urzędu Repatriacyjnego w Wałczu zatrudniał w
styczniu 1946 roku 49 pracowników i posiadał w strukturze organizacyjnej 10
referatów tj. ogólny, etapowy, osadnictwa, zdrowia, pracy, transportu,
finansowo - budżetowy, planowania, statystyki i prawny. Ponadto do Powiatowego
Oddziału PUR w Wałczu należał punkt Etapowy i Inspektorat Osadnictwa w Jastrowiu.
Przed organami zajmującymi się sprawami osadnictwa w pierwszych miesiącach
po wyzwoleniu Ziemi Wałeckiej stanęły dwa zasadnicze zadania tj. przesiedleniez
terenu powiatu wałeckiego ludności niemieckiej i osiedlenie na tym terenie
ludności polskiej.
Ludność niemiecka stanowiła najliczniejszą i podstawową grupę. Nim rozpoczęła
się planowa repatriacja, wiele osób opuściło dobrowolnie i samorzutnie te tereny.
Była to pierwsza fala migracji, nie ujęta w żadne ramy organizacyjne, dlatego też
liczby
osób w ten sposób uchodzących nie można dokładnie ustalić. Druga faza
repatriacji już zorganizowanej rozpoczęła się w lutym 1946 roku, a zakończyła
się w paĽdzierniku 1947 roku.
Do stycznia 1947 roku z terenu powiatu wałeckiego wyjechało 5 transportów Niemców
do Szczecina, a stamtąd za granicę. W pierwszej kolejności przesiedlano ludność
niemiecką z miast wchodzących w skład powiatu, a dopiero póĽniej ludność ze wsi
i jedynie z tych gospodarstw, które były osiedlone przez Polaków.
Na terenie powiatu wałeckiego osiedlała się ludność głównie zza Bugu, z ZSRR oraz
z powiatu pińczowskiego i kozienickiego. Przyjęcia osadników prowadzone były
przez dwa punkty etatowe tj. w Wałczu i w Jastrowiu. Obydwa wałeckie punkty były
przelotowe, dlatego część osób z Wałcza osiedliła się w pobliskich powiatach,
szczególnie w Złotowie i Drawsku Pomorskim.
Liczba osiedlonej ludności w powiecie wałeckim liczyła w styczniu 1947 roku
przeszło 30 tysięcy. Z uwagi na brak mieszkań PUR miał duży problem z całkowitym
zasiedleniem powiatu wałeckiego. Pięć miasteczek na początku 1947 roku powinno
przyjąć 535 rodzin, ale realnie z uwagi na warunki lokalowe przyjęły jedynie
139 rodzin. Podobnie wyglądała sytuacja na wsi wałeckiej.
Na dzień 31 grudnia 1946 roku na terenie powiatu wałeckiego osiedliło się 30 866
ludności w tym: 18547 repatriantów z byłych terenów wschodnich, 1457 z ZSRR,
29 z zachodu oraz 10 814 przesiedleńców.
W wyniku wysiedleńczej Akcji "Wisła" ludności ukraińskiej w okresie od maja do
lipca 1947 roku osiedlono w 5 gminach powiatu wałeckiego - Wałcz, Jastrowie,
Tuczno, Człopa i Mirosławiec 2734 Ukraińców, którzy pochodzili z powiatów
Lesko, Lubaczów, Przemyśl i Sanok. W niektórych wsiach powiatu wałeckiego
odsetek ludności ukraińskiej w stosunku do pozostałej wynosił od 40 do 90
procent, dotyczyło to m.in. wsi Budy, Nadarzyce, Papowo, Wołowe Lasy i
Rusinowo.
Życie osadników na Ziemi Wałeckiej, a szczególnie na wsi nie było łatwe. Byli
wśród nich tacy, którzy szybko zrezygnowali z gospodarstw w obliczu trudności
i wracali do rodzinnych stron, lecz zdecydowana większość pozostała i postanowiła
się tu urządzić.
W pierwszych czterech latach po zakończeniu II wojny światowej zapoczątkowany
uchwałami poczdamskimi proces osadnictwa i przesiedlenia Niemców był okresem
najbardziej intensywnego napływu ludności polskiej z różnych części kraju oraz
repatriantów i przesiedleńców na teren Powiatu Wałeckiego.
